چهار علامت آماری سکونت غیرتهرانی ها در اطراف تهران؛ خانه های حومه به چه کسانی می رسد؟ - وبلاگ ماه موزیک

به گزارش وبلاگ ماه موزیک، تهران (پانا) - رئیس یک موسسه پژوهشی در حوزه جمعیت نسبت به شکل گیری موج تازه مهاجرت شغلی به تهران هشدار داد.

به گزارش دنیای اقتصاد، خطر مهاجرت در شرایطی مطرح است که طبق مطالعات مرتبط، حومه غربی مرکز در سال های گذشته با رشد قابل توجه جمعیت مهاجر روبه رو بوده است. آنالیز های تکمیلی، چهار علامت روشن از تشدید کوچ به تهران با خانه سازی دولتی در حومه مرکز طی یک دهه گذشته را نشان می دهد. خوابگاه های اطراف تهران -شهرهای تازه- برای بخشی از گیرندگان (مخاطبان) اصلی این خانه ها، جذابیت ندارد، در نتیجه به مهاجران می رسد.

یک هشدار رسمی درباره پیامد خانه سازی های انبوه دولتی در حومه تهران، خطر افزایش مهاجرت و رشد حاشیه نشینی در اطراف مرکز را به متولی مسکن گوشزد می نماید. یافته های به دست آمده برپایه نتایج تحقیقات صورت گرفته نشان می دهد خانه سازی های انبوه دولتی می تواند در نقش چاشنی تازه مهاجرت به مرکز، موج های تازه جمعیتی به حومه تهران را ایجاد کند.

آنالیز ها با استناد به یک گزارش رسمی و بعلاوه یافته های به دست آمده از تحقیقات میدانی نشان می دهد دست کم بنا بر چهار علت آماری، ساخت و سازهای حومه ای و دولتی که ابتدا با هدف سرریز اسکان جمعیت کلان شهر تهران و یاری به خانه دار شدن فاقدان مسکن ساکن مرکز انجام شد، در نهایت به محل اسکان مهاجران از سایر شهرها و استان ها تبدیل شده است. هر چند در میان این مهاجران، بخشی از واحدهای مسکونی هم اکنون به محل سکونت گروه های فاقد مسکن ساکن در شهر تهران تبدیل شده است اما شواهد و تحقیقات نشان می دهد این افراد که در نتیجه جهش مکرر قیمت و اجاره مسکن به صورت موقت به حومه مهاجرت نموده اند، به محض کسب توانمندی اقتصادی برای سکونت در مرکز، به شهر تهران بازخواهند گشت. چرا که افرادی که پیش از این در شهر تهران زندگی می نموده اند و به علت جهش قیمت مسکن به ناچار حومه نشینی را برگزیده اند، همیشه به این نواحی حومه ای نگاه خوابگاهی داشته اند. به خصوص آنکه هم اکنون عمده این شهرهای حومه ای با مشکل عدم دسترسی به حمل و نقل سریع، انبوه ومقرون به صرفه قیمت از حومه به مرکز و برعکس روبرو اند که این مسائل دشواری سکونت در شهرهای حومه ای را برای ساکنان و شاغلان مرکز دو چندان نموده است.

از سوی دیگر اگر چه پیش از این هم مهاجرت از شهرهای دیگر به تهران وجود داشت اما عرضه مسکن دولتی ساز با قیمتی بسیار کمتر از قیمت واجاره مسکن در تهران در شهرهای حومه ای عملا زمینه مساعد برای مهاجرت از سایر شهرها واستان ها به حومه مرکز را فراهم می نماید.

محتوای یک پژوهش رسمی صورت گرفته با اسم مهاجرت های داخلی در ایران که از سوی موسسه تحقیقات جمعیت کشور وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری صورت گرفته واز سوی رسول صادقی، دانشیار جمعیت شناسی دانشگاه تهران و رئیس این موسسه به تازگی و در یک وبینار تخصصی ارائه شد یک هشدار مهم در پی دارد که مسوولان دولتی قبل از اجرای هر طرح انبوه خانه سازی، باید آن را مورد توجه قرار دهند. در این پژوهش اعلام شده است یک مشکل بسیار مهم و چالش عمده شهر تهران مربوط به مساله مهاجرت به مرکز است. جمعیت تهران در طول یک قرن گذشته حدود 45 برابر شده است. این در حالی است که باید جمعیتی که به صورت روزانه از حومه به تهران و به منظور انجام فعالیت های شغلی و ... مهاجرت نموده وشب هنگام به حومه بازمی گردند هم، در این محاسبه به تعداد آورد.

رشد شدید جمعیت حومه غربی

صادقی در تشریح نتایج این پژوهش و در جریان برگزاری این وبینار، اعلام نمود:پیرامون غربی تهران به شدت در حال توسعه است و شهرهایی مانند رباط کریم با نرخ های بالای مهاجرپذیری روبرو اند. این در حالی است که آنالیز های دنیای اقتصاد نشان می دهد بخش زیادی از جمعیت مهاجر به حاشیه تهران در سال های اخیر و همزمان با اجرا وبهره برداری طرح مسکن مهر در شهر تازه پرند ساکن شده اند. این شهر در نزدیکی رباط کریم یعنی در حاشیه جنوب غرب تهران واقع شده است.

در این پژوهش به صراحت هشدار داده شده است جمعیت منطقه ها مهاجر فرست کشور عمدتا در گروه سنی زیر 40 سال قرار دارند و عمده آنها با انگیزه یافتن شغل به استان تهران مهاجرت می نمایند. بعد از فروکش کردن بحران کرونا شاهد افزایش موج های مهاجرت به مرکز خواهیم بود. این هشدار یک معنای مهم و قابل تامل را در خود جای داده است. از آنجا که در پی شیوع بیماری کرونا بسیاری از مشاغل عملا از بین رفته و فعالیت صاحبان آنها به حالت تعطیلی عایدی، به محض آرام تر شدن شرایط و فروکش کردن تب و تاب کرونا، موج های تازه مهاجرت شروع خواهد شد. همزمانی این موضوع با عرضه گسترده مسکن دولتی ساز و مقرون به صرفه قیمت، موج های مهاجرت از سایر شهرها و استان ها به حومه تهران را ایجاد خواهد نمود.

این هشدار و خطر بزرگ الزاما مربوط به شهر تهران نیست. بلکه تهران ومجموعه شهری آن را تهدید می نماید. به خصوص به علت مقرون به صرفه تر بودن قیمت مسکن و اجاره بها در شهرهای حومه ای که منجر به فاصله چند برابری قیمت واجاره مسکن در این منطقه ها در مقایسه با مرکز شده است، این هشدار اهمیت بیشتری دارد. به این ترتیب، هم اکنون مرکز ومجموعه شهری تهران از ناحیه دو خطر جمعیتی و مهاجرتی در معرض تهدید قرار گرفته است. یکی مربوط به افزایش مهاجرت به انگیزه یافتن شغل بعد از آرام تر شدن شرایط کرونا و دیگری ترغیب به مهاجرت بیشتر در پی اجرای طرح خانه سازی دولتی در حومه مرکز است.

مطالعات صورت گرفته نشان می دهد صرف نظر از اینکه سیاست اولویت دار دولت در بحث ساماندهی و تامین مسکن و بعلاوه کنترل تورم در این بخش باید انجمادزدایی از واحدهای مسکونی بلااستفاده باشد، براساس تجارب قبلی، طرح های خانه سازی دولتی یک خطر مهم را در دل خود دارد. این طرح ها می تواند زمین تازه برای مهاجرت به مرکز و مجموعه شهری تهران را فراهم کند. سیاستی کاملا متضاد و در جهت مخالف سیاست تمرکززدایی از تهران! ممکن است بعضی از مسوولان دولت که تجربه سیاست گذاری در بخش مسکن نداشته و هیچ ذهنیتی از 10 سال اخیر تحولات بازار مسکن شهر تهران ندارند، اعلام نمایند یکی از شروط طرح مسکن سازی میلیونی که بخشی از آن در حومه تهران انجام خواهد شد، داشتن سابقه سکونت حداقل 5 ساله در تهران است. اما تجربه مسکن مهر نشان داد به رغم اینکه این شرط (سکونت دست کم 5 ساله در تهران)، در آن طرح هم جزو یکی از شروط اصلی بود اما در واقعیت بخش عمده ای از این پروژه ها دست کم بنا به سه رویداد، به مهاجران سایر شهرها و استان ها رسید. در وهله اول، به رغم اعمال بعضی از فیلترها همانند سابقه سکونت 5 ساله، در نهایت بخشی از تحویل دست اولی مسکن مهر حومه تهران به غیرتهرانی ها(خانوارهای غیربومی ومهاجر) رسید. از سوی دیگر بخش دیگری از واحدها که تحویل گیرنده ها و مالکان اولیه آنها تهرانی ها بودند در نهایت به غیرتهرانی ها (مهاجران) فروخته شدند. بخش دیگری از این واحدها هم به بازار اجاره عرضه شد که عمده مستاجران آنها غیرتهرانی ها یعنی همان مهاجرانی هستند که از شهرها واستان های دیگر ساکن این واحدها شدند.

خطر تکرار تجربه مسکن مهر

آنالیز ها نشان می دهد این تجربه در طرح های تازه مسکن سازی دولتی و عرضه انبوه تازه به شهرهای حومه ای می تواند تکرار گردد. به ویژه آنکه هشدارهای رسمی هم نشان از افزایش مهاجرت ها بعد از آرام تر شدن شرایط شیوع کرونا دارد.

اما بعد از موضوع اشتغال و مهاجرت به انگیزه یافتن شغل به ویژه بعد از فروکش کردن تب کرونا، مهم ترین عاملی که می تواند طرح مسکن سازی دولتی را به عامل محرک و زمینه ساز ایجاد موج تازه مهاجرت به حاشیه تهران تبدیل کند، موضوع قیمت مسکن در این منطقه ها حومه ای و فاصله آن با بعضی دیگر از شهرهای کشور است. افرادی که با هدف یافتن شغل، متقاضی مهاجرت به تهران هستند همیشه با یک مانع مهم یعنی هزینه بالای سکونت در مرکز(اعم از قیمت یا اجاره مسکن در تهران) روبرو اند. این در حالی است که قیمت مسکن و همین طور سطح اجاره بها در حومه تهران، به طور میانه ودست کم، یک سوم هزینه خرید یا اجاره مسکن در مرکز است. شارژ گسترده عرضه مسکن در حومه می تواند مانع مهاجرتی به مرکز و حومه آن را تا حد بسیار زیادی رفع کند. در طرح مسکن مهر بیش از 150 هزار واحد مسکونی در حومه مرکز ساخته شد و برآوردها نشان می دهد در طرح تازه خانه سازی دولتی هم قرار است بیش از 100 هزار واحد در این منطقه ها حاشیه ای احداث گردد(هر چند هنوز آمار نهایی و قطعی در این زمینه اعلام نشده است). این شارژ گسترده می تواند زمینه ساز و انگیزه مهاجرت خانوارهای ساکن در سایر استان ها به تهران گردد.

همان گونه که گفته شد از آنجا که عمده تهرانی های ساکن در شهرهای حومه ای به محض توانمندشدن قصد بازگشت به تهران و سکونت در مرکز را دارند عملا این شارژ تازه در نهایت و به صورت اتوماتیک در اختیار مهاجران قرار خواهد گرفت. چرا که مهم ترین عامل سکونت تهرانی ها در منطقه ها حومه ای، جهش قیمت مسکن وناتوانی از تامین هزینه خرید یا اجاره آپارتمان در مرکز است. این خانوارها عمدتا در مرکز شغل دارند و به محض عبور از بحران جهش قیمت واجاره بها، به مرکز بازمی گردند. اما مهاجرانی که به انگیزه یافتن شغل به حومه تهران مهاجرت می نمایند قصدی از بابت بازگشت به شهرها و استان های خود ندارند. علاوه بر این پژوهش که دربردارنده یک هشدار رسمی است، در یک تحقیق رسمی دیگر که در آبان ماه 97 از سوی شرکت عمران شهرهای تازه، وابسته به وزارت راه وشهرسازی انجام شد، اثبات شد که 30درصد از جمعیت ساکن در شهرهای تازه تهران در فاصله سال های 95 تا 97(یعنی در سال هایی که بخشی زیادی از واحدهای مسکن مهر به مرحله بهره برداری رسید) از سایر استان ها(عمدتا 7 استان لرستان، البرز، کرمانشاه، مرکزی، خوزستان،همدان ومازندران)، به حومه مرکز مهاجرت نموده و در این واحدها ساکن شده اند. علاوه براین سه علامت مهم دیگر هم از بازار مسکن این منطقه ها حومه ای رصد می گردد که نشان می دهد بخش زیادی از واحدهای مسکونی که در قالب مسکن مهر در این منطقه ها ساخته شد هم اکنون در اختیار غیرتهرانی ها قرار گرفته است. اول آنکه میانگین نرخ رشد سالانه جمعیت در حومه شرقی تهران(شهر تازه پردیس) در سال های گذشته 8 برابر میانه نرخ رشد سالانه جمعیت تهران بوده است. این اندازه برای شهر تهران 3/ 1 درصد اما برای شهر پردیس 3/ 10 درصد بوده است. از سوی دیگر میانگین نرخ رشد سالانه جمعیت در همین بازه زمانی در حومه جنوب غرب تهران(شهر تازه پرند) 6 برابر تهران بوده است. این اندازه در این شهر تازه برابر با 2/ 8 درصد بوده است. درست است که بخشی از این اندازه رشد جمعیت ناشی از سکونت پذیر شدن واحدهای مسکن مهر از یکسو و سکونت بعضی از خانوارهای ساکن تهران در آن هاست اما بخش زیادی از این واحدها از ابتدا تا به امروز در اختیار مهاجران سایر شهرها و استان ها قرار گرفته است.

علامت سومی که در این زمینه وجود دارد مربوط به یک آمار اعلامی از سوی مرکز آمار ایران است. 66 درصد از کل مهاجرت هایی که در فاصله سال های 90 تا 97 به حومه تهران رخ داده است مهاجرت هایی بوده است که ظرف سه سال آخر، رخ داده است. یعنی در سال هایی که بخش زیادی از واحدهای مسکن مهر به مرحله بهره برداری و سکونت رسید. علامت چهارم از نتایج تحقیقات میدانی دنیای اقتصاد درباره شرایط فعلی تقاضای مسکن در شهرهای تازه حومه مرکز رصد می گردد. نتایج این تحقیقات میدانی نشان می دهد بیش از 70 درصد مستاجران شهرهای تازه در اطراف تهران مهاجران استان های جنوبی، غربی و مجاور تهران هستند. همان گونه که گفته شد در همین زمان حاضر میانگین قیمت مسکن در حومه تهران حدود یک سوم مرکز است و شارژ مجدد مسکن به حومه می تواند این فاصله قیمتی را افزایش داده و از این رو انگیزه مهاجرت از سایر استان ها به مجموعه شهری تهران(حومه مرکز) را افزایش دهد.